De impact van pesten op tieners en jongeren | CJG blogt

Pesten is een onderwerp dat veel tieners en jongeren raakt. Het is een probleem dat niet mag worden genegeerd. De adolescentie (de periode tussen de late kindertijd en de jongvolwassenheid waarin een kind zich ontwikkelt tot volwassene) is een periode van grote veranderingen en ontwikkeling. In deze ontwikkelingsfase kan de impact van pesten op tieners en jongeren bijzonder groot en ingrijpend zijn.

In dit artikel neemt Bente Eichhorst, kind- en jeugdpsycholoog bij het Centrum voor Jeugd en Gezin, jullie mee in wat pesten precies is, welke impact het heeft op tieners en jongeren, wat we kunnen doen om het te bestrijden, en welke mogelijkheden tot hulp en ondersteuning er zijn.

Het verhaal van Sophie

“Laten we beginnen met het delen van het verhaal van Sophie, leerling op een middelbare school in de Westelijke Mijnstreek.

Een aantal weken geleden werden wij gebeld door een moeder die zich ernstige zorgen maakte over haar dochter, Sophie (15). Een van nature slimme, vriendelijke en zelfverzekerde tiener. Van dit laatste is echter niet veel meer over volgens moeder. Dit komt door hoe het contact verloopt met leeftijdsgenoten. Het heeft haar gemoedstoestand zodanig veranderd, dat moeder haar dochter niet meer herkent en zich ernstige zorgen maakt. Sophie wordt namelijk al geruime tijd gepest door een groepje meiden. Het gedrag van de pesters neemt steeds extremere vormen aan.

Een eerste kennismakingsgesprek met Sophie wordt snel ingepland. Ze vertelt, ondersteund door haar moeder, waar ze tegen aan loopt rondom het pesten, en wat dit met haar doet. We besluiten om in een aantal gesprekken samen te gaan werken aan het weer centraal stellen van de wensen en behoeften van Sophie, in plaats van dat ze zich blijft aanpassen aan de verwachtingen van anderen. Een week later zit ze opnieuw in de spreekkamer, dit keer samen met vader. Ik zie een vader die ten einde raad is en een verdrietig, ongelukkig en kwetsbaar meisje, dat niet meer weet wat ze met zichzelf en de pesters aan moet.”

Wat is pesten?

“Pesten is herhaaldelijk gedrag, waarbij iemand opzettelijk gekwetst of buitengesloten wordt. Pesten kan zowel op fysiek als emotioneel gebied plaatsvinden. Het kan zich voordoen in verschillende omgevingen, zoals op school, online, op de sportclub of zelfs in de eigen sociale kringen. In de adolescentie zien we vaak dat pesten zich manifesteert in de vorm van roddelen, uitsluiting, bedreigingen of zelfs fysiek geweld. In het geval van Sophie is het pesten begonnen met het maken van grapjes over haar uiterlijk en haar interesse voor de natuur. Op een gegeven moment gingen de meiden echt over tot treiteren. Ze maakten ongevraagd filmpjes van Sophie en liepen weg zodra Sophie in de buurt kwam, alsof haar aanwezigheid iets besmettelijks had.”

De impact van pesten

“De gevolgen van pesten kunnen enorm groot zijn. Voor slachtoffers kan het leiden tot een laag zelfbeeld, angst, depressie en zelfs suïcidale gedachten. Het kan ook invloed hebben op hun schoolprestaties en het sociale leven. Vanuit onderzoek is aangetoond dat er zelfs op hersenniveau een effect zichtbaar was. Men vond in onderzoek dat de hersenen op dezelfde manier reageren op sociaal buitensluiten als op fysieke pijn. In een ander onderzoek naar het afweersysteem werd ontdekt dat het afweersysteem door pesten aangetast wordt. Tienermeisjes die veel gepest worden, maken extra veel stresshormonen aan in sociale situaties. Dit kan dan weer leiden tot een overactief afweersysteem, wat op de lange termijn negatieve gevolgen kan hebben voor hun lichamelijke gezondheid.”

Welke impact zien we bij Sophie?

“Sophie heeft vanwege het pesten weinig vertrouwen meer in zichzelf. Ze heeft het gevoel dat ze er niet mag zijn. Zich aanpassen aan de wensen en verwachtingen van de pesters wordt haar nieuwe manier van zijn. Ze gedraagt zich sociaal wenselijk en doet dingen die niet bij haar passen, in de hoop dat ze geaccepteerd wordt. Zo probeert ze haar kledingstijl aan te passen, haar stem te veranderen, lacht ze op de juiste momenten en spreekt ze met woorden die ze normaalgesproken niet gebruikt. Ze begint zelfs dingen te verzinnen en mooier te maken dan ze zijn, omdat ze hoopt de kans dat ze afgewezen wordt hierdoor vermindert.

Maar ondanks al haar inspanningen is niets wat ze doet goed genoeg, het helpt niet, de pesters stoppen niet. Als reactie hierop trekt Sophie zich steeds verder terug. Ze voelt zich diep ongelukkig en gaat langzaam geloven in de gemeenheden die de pesters over haar zeggen. Haar gevoel van onveiligheid op school wordt steeds groter, omdat dit de plek is waar ze steeds geconfronteerd wordt met de pesters. Ze gaat elke dag met buikpijn naar school. In de klas kan ze zich niet meer concentreren, haar cijfers gaan achteruit. Ze voelt zich vaak fysiek zo slecht dat ze soms niet meer anders kan dan zich ziekmelden.”

Waarom pesten tieners en jongeren?

“Pesten kan voortkomen uit verschillende factoren. Soms is het voor tieners en jongeren een manier om hun eigen onzekerheden te verbergen. Of om sociale status te verwerven. Groepsdruk speelt ook een grote rol: erbij horen is belangrijk op deze leeftijd, waardoor ze zich kunnen laten meeslepen in negatief gedrag.”

Wat kunnen we doen?

Bewustwording creëren

“Het is van essentieel belang om het gesprek over pesten te openen. Dat scholen, ouders en jongeren samenkomen om bewustzijn te creëren en het onderwerp bespreekbaar te maken. Vanuit onze rol als jeugdpsycholoog gaan we in het geval van pesten altijd in gesprek met leerling, school en ouders. We onderzoeken wie welke rol kan vervullen om het pesten te stoppen. We wijzen leraren op het belang van het signaleren van pesten en het doorbreken van negatieve dynamieken. Dit doen we middels het uitleggen van wat pesten precies is, hoe het invloed heeft op de geestelijke gezondheid, en waarom het zo schadelijk is. Dit kan helpen om de ernst van de situatie in te zien en om slachtoffers te helpen begrijpen dat het gedrag van de pesters níet hun schuld is. Want dat denken ze vaak. Daarnaast zorgen we ervoor dat ouders zich bewust worden en zijn van wat hun kind meemaakt, en geven hen tools om hun kind te ondersteunen.

Ondersteuning bieden

Tieners en jongeren die met pesten te maken hebben (gehad), hebben vaak behoefte aan steun. Dit kan variëren van gesprekken met vrienden en familie tot professionele hulp. In het geval van professionele hulp bieden wij vanuit het CJG ook ondersteuning aan deze tieners en jongeren. Dit doen we door in gesprek te gaan met de jongere (en hun ouders, en school), tot en met het bieden van een psychologische behandeling zoals bijvoorbeeld EMDR.

Empathie en Respect onderwijzen

Het bevorderen van empathie en respect op scholen, sportclubs, verenigingen en andere gemeenschappen kan helpen om pestgedrag te verminderen.

Actief optreden

Wanneer je getuige bent van pesten, is het van cruciaal belang om niet passief toe te kijken, maar daadwerkelijk actie te ondernemen. Pesten heeft ernstige gevolgen voor de slachtoffers, zowel op emotioneel als op sociaal vlak. Door actie te ondernemen kun je helpen om de situatie te stoppen en de schade te beperken. Dit kan betekenen dat je het slachtoffer steunt door te luisteren, hen te laten weten dat ze niet alleen zijn, en hen aan te moedigen om hun gevoelens te uiten.

 
In sommige gevallen kan het nuttig zijn om de dader aan te spreken, mits dit op een veilige manier gebeurt. Dit kan de dader aanzetten tot nadenken over het eigen gedrag en laat zien dat anderen het niet tolereren.

 
Het is tot slot belangrijk om pestgedrag niet te negeren. Het is belangrijk om het te melden aan een volwassene, zoals een docent, mentor, ouder of andere verantwoordelijke persoon. Zij kunnen het probleem verder onderzoeken en de nodige stappen ondernemen om de situatie op te lossen.”

Hoe ging het verder met Sophie?

 
“Sophie durfde vanuit schaamte lange tijd aan niemand te vertellen wat ze meemaakte. Uiteindelijk heeft Sophie besloten haar tante in vertrouwen te nemen. Vanaf het moment dat ze het aan haar tante heeft verteld wat er speelt, viel een bepaalde spanning van haar af. Ze had niet langer het gevoel dat ze er alleen voor stond. Haar tante heeft de signalen vervolgens, in overleg met Sophie, weer met de ouders van Sophie besproken. Door het bespreekbaar te maken kan Sophie nu de ondersteuning krijgen die ze verdient. Het wordt namelijk tijd dat de wensen en behoeften van Sophie centraal komen te staan, in plaats van dat ze zich blijft aanpassen aan de verwachtingen van anderen.

Het is voor een ouders en school belangrijk om te weten wat er speelt bij individuele leerlingen, zodat ze hier acties op kunnen uitzetten. Vaak blijft pestgedrag echter onzichtbaar voor een mentor, omdat het heel subtiel en vaak ook buiten school of online gebeurt. Daarom hebben we een overleg vormgegeven met school en de ouders van Sophie, om te bespreken wat we gezamenlijk aan deze situatie kunnen doen. Uiteindelijk hebben we ook samengezeten met de pesters en hun ouders, om het probleem aan te pakken en de situatie voor Sophie veiliger te maken. Zodat zij hopelijk weer met plezier en een veilig gevoel naar school kan. Een tip die wij ook altijd op school meegeven is om de documentaire ‘Eindeloos Gepest’ in iedere klas te bekijken, om de ernst en de impact van het pesten weer te geven.”

Oproep: laten we samen het pesten stoppen!

“Pesten in de adolescentie is een serieus probleem dat aandacht en actie vereist! Door bewustwording te creëren, ondersteuning te bieden en empathie te onderwijzen, kunnen we samen een omgeving creëren waarin iedereen zich veilig en gewaardeerd voelt. Laten we samenwerken om pesten te bestrijden en een positieve impact te maken op het leven van jongeren. Iedereen verdient het om met respect behandeld te worden!”

(De naam Sophie is gefingeerd vanwege privacy redenen)

Ondersteuning en hulp

Wanneer er vermoedens zijn van pesten, of daar vragen of zorgen over zijn,  wordt dit vaak in eerste instantie aangekaart op school bij de mentor. Aan elke school voor Voortgezet Onderwijs en MBO zijn professionals uit het sociaal werk verbonden: de kind- en jeugdpsychologen van het Centrum voor Jeugd en Gezin en de schoolmaatschappelijk werkers en jongerenwerkers van Partners in Welzijn. Zij worden dan vaak gevraagd om hulp te bieden. Ouders en tieners / jongeren zelf kunnen ook zonder tussenkomst van school contact opnemen voor een luisterend oor, hulp en ondersteuning.

Meer weten over pesten?

Onderstaande items zijn eerder verschenen bij Opgroeienin046.nl:

• Mijn kind wordt gepest
• Wat kunnen ouders doen om pesten te voorkomen?
• Online pesten
• Pesten | webinar
• Pesten op school | PIW blogt
• Pesten op de peuterspeelzaal | MIK Spelenderwijs blogt

Meer professional blogs lezen?

Misschien vind je deze artikelen waarin professionals aan het woord zijn over allerlei thema’s ook interessant:

• Leren omgaan met emoties | CJG blogt
• Vermoedens van autisme? | CJG blogt
• Help jouw puber een positief zelfbeeld te ontwikkelen | PIW blogt
• Zelfvertrouwen in de peuterspeelzaal | MIK Spelenderwijs blogt
• Zelfvertrouwen tijdens de gymles | Ecsplore blogt

Vragen? Contact?

Heb je naar aanleiding van dit artikel een vraag? Wil je graag met iemand in contact komen omdat je vragen of zorgen hebt? Bel of stuur een whatsapp-bericht naar het CJG 046-8506910 of mail naar info@cjg-wm.nl en we zorgen dat jouw vraag op de juiste plek terecht komt.

Geplaatst op 18 april 2025 | Categorie Jongeren, Nieuws, Schoolkind