4 april 2025
Op elke leeftijd vindt er naast fysieke, sociale en emotionele ontwikkeling ook seksuele ontwikkeling plaats. In de puberteit gaat dit een steeds grotere rol spelen. Zo worden jongens en meiden vruchtbaar. Meisjes worden ongesteld en jongens krijgen hun eerste zaadlozing. Ze worden vaak voor het eerst verliefd en gaan zoenen. Hoe en wanneer praat je met je puber over relaties en seks? En wat vertel je over het aangeven en respecteren van wensen en grenzen?
In dit vijfde deel van een serie artikelen over ‘seksuele ontwikkeling en opvoeding’ gaan we in op de leeftijd vanaf 12 jaar.
>>Informatie over seksuele opvoeding en ontwikkeling in andere leeftijdscategorieën vind je hier:
Ook staan we even stil bij wat seksuele opvoeding nu precies inhoudt en waarom dat belangrijk is. Dit doen we in alle artikelen in deze serie, mocht je het al eerder gelezen hebben: scroll dan gerust even verder door naar beneden.
De definitie van seksuele ontwikkeling:
In de richtlijnen van de Jeugdgezondheidszorg (jgz) staat beschreven: ‘De seksuele ontwikkeling start in de vroege kinderjaren en zet zich voort in de puberteit en volwassenheid. De seksuele ontwikkeling bestaat uit een samenspel tussen lichamelijke, cognitieve, psychische, sociale, relationele, ethische, religieuze en culturele factoren.’
Seksuele opvoeding
Er zijn dus vele factoren van invloed op hoe de seksuele ontwikkeling van kinderen verloopt. En jij als ouder hebt daar een belangrijke rol in. Door te weten en begrijpen hoe een kind zich seksueel ontwikkelt vanaf vroege leeftijd om uit te kunnen groeien tot volwassene, kun jij je kind hierin begeleiden. Seksuele opvoeding noemen we dat.
Op veel basisscholen wordt er tijdens de ‘Week van de Lentekriebels’ (31 maart t/m 4 april 2025) aandacht besteed aan relationele en seksuele vorming, aangepast op de leeftijd van het kind. Scholen die meedoen geven een week lang les over weerbaarheid, relaties en seksualiteit, met behulp van lesmateriaal dat na gedegen onderzoek is afgestemd op kinderen per leeftijd. Andere scholen kiezen hier een ander moment of een andere manier voor, en er zullen ook scholen zijn waar dit onderwerp niet aan bod komt. Scholen voor Voortgezet Onderwijs hebben het thema ‘seksuele en relationele vorming’ meestal standaard opgenomen in hun onderwijsprogramma in de onderbouw. Het is helpend als ouders goed geïnformeerd zijn over wat hun kinderen leren op school en welke waarde dat heeft voor hun ontwikkeling, zodat zij hier in de opvoeding bij aan kunnen sluiten.
Mis jij die informatie nog? Of wil je zelf het lesmateriaal eens inzien om je een goed en objectief beeld te kunnen vormen? Vraag daar dan naar op de school van jouw kind. Helaas gaan er o.a. op social media regelmatig berichten rond die niet berusten op de werkelijkheid en de realiteit, met het risico dat er te snel een oordeel en mening wordt gevormd zonder vooraf zelf te verdiepen.
Seksuele opvoeding gaat over het begrijpen van je lichaam,
over vriendschappen en het stellen van grenzen.
Het is praten over relaties, het lichaam en gevoelens
op een manier die past bij de leeftijd van het kind.
Uiteraard is het, buiten school, ook een opvoedtaak van ouders zelf om hun kind te ondersteunen in de ontwikkeling tot volwassene, ook wanneer het om seksuele en relationele vorming gaat. Dit artikel gaat je daar ongetwijfeld bij helpen!
De rol van ouders bij de seksuele ontwikkeling van kinderen
Als ouder heb je veel invloed op de seksuele ontwikkeling van je kind. Dat doe je voor een deel bewust, maar ook vaak onbewust. Denk daarbij aan:
- hoe je zelf omgaat met mensen en relaties
- wat jij in relaties belangrijk vindt
- waar je over praat en waarover niet
- hoe je praat over relaties en seksualiteit
- de veiligheid en liefde die je jouw kind geeft
Dit zijn allemaal voorbeelden voor je kind. Als ouder geef je belangrijke waarden en normen mee zoals liefde, respect en zelfvertrouwen. Ook ben je voor je kind vaak het eerste aanspreekpunt voor vragen.
De seksuele opvoeding van je kind betekent dat jij als ouder ervoor zorgt dat je kind op een ontspannen manier stappen kan zetten in de seksuele ontwikkeling. Daar hebben kinderen op volwassen leeftijd profijt van. Die stappen neemt je kind uit zichzelf. Als ouder geef je het daarvoor ruimte en veiligheid, stel je regels, beantwoord je vragen. Ook breng je je kind waarden en normen bij als de tijd daarvoor rijp is.
Seksuele opvoeding helpt kinderen om positieve en gezonde keuzes te maken rond seksualiteit en relaties als ze ouder worden. Ze leren hun eigen grenzen kennen en voelen zich zelfverzekerder om vragen te stellen over seksualiteit. Ook zijn ze beter voorbereid om bewuste keuzes te maken die passen bij hun waarden en gevoelens.
Seksuele opvoeding draagt daarmee bij aan het voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dit komt doordat kinderen leren hoe ze hun eigen grenzen kunnen aangeven. En hoe ze die van anderen kunnen respecteren.
Pubers en relaties
Tussen de 12 en 15 jaar zijn de meeste jongens en meiden al wel eens verliefd geweest. Ze ontdekken of ze op jongens, meisjes of allebei vallen. Sommigen weten dit meteen. Soms ontdekken ze dit later. Tussen de 15 en 18 jaar gemiddeld krijgen sommige jongeren voor het eerst een vaste relatie. Anderen houden er losse contacten op na. Ze weten nu (meestal) duidelijker welke seksuele voorkeur ze hebben.
Een deel van de jongeren gebruikt online media voor het krijgen van een relatie of seks. Vaak zie je dat de eerste stappen in verkering en relaties door jongeren makkelijker online genomen worden, zoals via apps als Snapchat of Instagram, via de chat. Bijvoorbeeld iemand laten merken dat je hem of haar leuk vindt. De volgende stap, zoals iemand beter leren kennen, verloopt meestal via persoonlijk contact.
Ervaring met seks
Jongeren doen stap voor stap meer seksuele ervaring op: ze beginnen met zoenen, en gaan uiteindelijk verder dan alleen zoenen en strelen. Met 16,4 jaar heeft de helft van de jongeren al wel eens getongzoend. En rond 18 jaar heeft de helft van de jongeren ervaring met vingeren of aftrekken. Met 18,6 jaar heeft de helft van de jongeren orale seks gehad. De helft van de jongeren van 18,7 jaar heeft ervaring met geslachtsgemeenschap (penis-in-vagina-seks). De andere helft van de jongeren heeft hier op deze leeftijden nog geen ervaring mee.
De helft van de jongeren van 14,5 heeft wel eens gemasturbeerd. Zowel jongens als meiden doen op deze leeftijd aan zelfbevrediging (masturberen), hoewel de groep jongens groter is dan de groep meiden. Door zelfbevrediging leren jongeren hun eigen lichaam kennen en leren ze wat ze wel en niet prettig vinden. Als je je kind seksuele voorlichting geeft, praat dan ook over masturberen.
Onzeker over lichaam
Meiden blijken minder tevreden over hun lichaam dan jongens. Minder dan de helft van de meiden (46%) is tevreden over haar uiterlijk in het algemeen, tegenover bijna twee derde (64%) van de jongens. De onzekerheid over het lichaam speelt ook tijdens seks een rol. Meiden voelen zich dan vaker onzeker over hoe ze er bloot uit zien. Jongens kunnen het gevoel hebben dat ze moeten presteren; ze vinden het belangrijk om ‘goed’ te zijn in seks. Meiden komen minder vaak klaar. Zo heeft een van de elf meisjes (bijna) nooit een orgasme. Eén op de vijf meisjes heeft pijn bij het vrijen.
Hoe praten over seks?
Samen praten over seks is belangrijk. Ook pubers zien hun ouders nog als voorbeeld. Hoe ouder kinderen worden, hoe lastiger ze het vaak vinden om vragen te stellen over seksualiteit. Als ouder kun je daar zelf ook moeite mee hebben.
De meeste meningsverschillen gaan over dat ouders hun kinderen te jong vinden om seksueel actief te zijn. Of ze zijn het niet eens met hun partnerkeuze. Bedenk altijd dat jij in een andere tijd bent opgegroeid. De gevoelens en meningen van je kind kunnen en mogen anders zijn. Dit betekent natuurlijk niet dat je alles zomaar goed moet vinden, maar probeer er open en zonder oordeel over in gesprek te blijven en te zoeken naar wederzijds begrip.
Tips voor een gesprek over liefde en seks:
- Begin een luchtig gesprek tijdens het koken of in de auto. Soms praat het makkelijker als je elkaar niet aankijkt en met iets bezig bent.
- Als je een antwoord niet weet, zeg dat dan. Zoek het op en kom er later op terug.
- Wanneer jongeren beginnen met zoenen en vrijen, is het belangrijk dat ze dit alleen doen als ze het zelf willen, als de ander het ook wil en het voor beiden fijn is.
- Kinderen moeten leren dat ze altijd nee mogen zeggen als ze geen zin hebben in zoenen of vrijen, ook als ze net nog ja hebben gezegd. En dat ze altijd de grenzen van anderen moeten respecteren.
- Leer je kind dat je bij geslachtsgemeenschap altijd een condoom moet gebruiken omdat je anders een soa kunt krijgen. En een meisje liefst ook de pil, zodat de kans nog kleiner is om zwanger te raken.
- Weet je niet hoe je een gesprek over seks kunt beginnen? Geef je kind een boek of folder. Laat weten dat je kind met vragen bij je terecht kan.
- Vertel je kind dat hij of zij kan kijken op een betrouwbare site zoals Sense. Daar staan allerlei weetjes en tips voor kinderen van 13+ en je kind kan er vragen stellen.
>>Lees hier de serie artikelen die Opgroeienin046.nl in samenwerking met Sense (onderdeel van de GGD Zuid-Limburg) heeft gemaakt. Ook leuk om aan je puber te laten lezen, zodat ze weten waar ze zelf terecht kunnen voor informatie en vragen. En wie weet kan dit tot een open gesprek leiden:
Hierna nog vragen? Behoefte aan meer info? Of wil je contact met de GGD?
Je kunt de GGD bereiken via:
Bel: 088-880 50 72
Chat: www.sense.info
Afspraak bij SOA & SENSE: https://ggd-afspraak.shdirect.nl/home
Info: www.ggdzl.nl/allesoverseksjongeren
LOVE-regels bij praten over seks
Bij het praten over seksualiteit is het handig om de vier LOVE-regels te gebruiken. Deze vier regels zijn makkelijk om te onthouden: de eerste letters van deze regels vormen samen het woord LOVE.
- Let op je kind: zorg dat je weet waar je kind mee bezig is. Offline én online.
- Open communicatie: als je open vragen stelt, nodig je je kind uit om iets te vertellen. Sta ook open voor wat je kind zelf aan jou vertelt.
- Voorbeeld geven: wees zelf het voorbeeld. Zorg dat je kind zich kan spiegelen aan ouders die liefdevol en met warmte met elkaar omgaan. De kans is groot dat je kind die houding overneemt.
- Er zijn voor je kind: het is belangrijk dat je kind altijd bij jou terecht kan als er iets is.
Wensen en grenzen leren aangeven
Als ouder speel je een belangrijke rol in het weerbaar maken van je kind. Pubers die weten wat ze wel en niet willen op seksueel gebied staan sterker in hun schoenen. Ze kunnen beter hun wensen en grenzen aangeven en laten zich minder snel onder druk zetten om verder te gaan dan ze eigenlijk willen. Praat samen ook over grenzen en seksueel grensoverschrijdend gedrag.
Jongeren voelen zich meer verantwoordelijk voor hun gedrag als ze daar vooraf over hebben nagedacht. Moedig je kind aan om na te denken over wat hij of zij wel en niet wil. En ook over de gevolgen van de keuzes die hij of zij maakt. Bijvoorbeeld: wat kan er gebeuren als je onveilig vrijt en wie is verantwoordelijk voor voorbehoedsmiddelen?
Tips voor ouders bij het gesprek over wensen en grenzen:
- Vertel je kind dat je altijd bij de ander moet checken wat deze wel en niet wil en wel en niet fijn vindt. Als iemand niet duidelijk ja zegt is het altijd een nee! Dan mag je dus niet verder gaan.
- Laat je kind weten dat als iemand over de grens van je kind heen gaat dit nooit zijn of haar eigen schuld is. Je kind mag dit altijd aan je vertellen.
- Help bij het aangeven van wensen en grenzen: bijvoorbeeld door te praten over veilig en onveilig vrijen en hoe je wensen en grenzen kunt aangeven.
- Let op signalen van grensoverschrijdend gedrag. Veel jongeren flirten, versieren, worden verliefd en proberen dingen uit. Soms gaan zij hierbij toch over een grens. Van zichzelf of van een ander. Laat weten dat, als ze over een grens gaan, ze dit ook aan jou mogen vertellen en dat jij ze zal helpen.
- Op Seksueleopvoeding.info.nl lees je meer over het aangeven van wensen en grenzen.
- Praat ook met je kind over seks op internet.
Meer over seksuele opvoeding van pubers
- Download op Seksueleopvoeding.info de brochure ‘Relationele en seksuele ontwikkeling 9-15 jaar’.
- Seksueleopvoeding.info – over de fase 12-15 jaar over de puberteit.
- Boeken kunnen helpen om over relaties en seksualiteit te praten met je kind.
- Pubers (13+) vinden op Sense.info betrouwbare informatie over seks.
- Je puber kan voor informatie en chatten ook terecht op JouwGGD.nl.
Op Seksueleopvoeding.info/hoe vind je de brochures over relationele en seksuele ontwikkeling van kinderen ook in het Engels, Oekraïens en Arabisch. Turks en Spaans volgen nog.
(bron: Groeigids.nl, seksueleopvoeding.info en NJI.nl)
Wanneer hulp zoeken?
Merk jij dat het niet goed lukt om bovenstaande tips toe te passen, of maak je je zorgen over de seksuele ontwikkeling van je kind? Overweeg dan om dit eens te bespreken met iemand die je vertrouwt of om ondersteuning te vragen bij een professional. Je puber kan en mag ook zelf een hulpvraag stellen.
Jij als ouder, maar ook je puber zelf, kan in de regio 046 bijvoorbeeld heel laagdrempelig terecht bij de jeugd- en gezinswerkers / schoolmaatschappelijk werkers van Partners in Welzijn. Zij staan met een luisterend en niet oordelend oor voor je klaar en zoeken met je mee naar verbetering van de situatie.
Ouders kunnen bij Partners in Welzijn ook terecht voor de cursus ‘Omgaan met pubers‘. De eerstvolgende start op 6 mei 2025 dus meld je gauw aan!
Meiden vanaf 13 jaar kunnen zich aanmelden voor Girls Talk om met leeftijdsgenoten en onder begeleiding van een jeugd- en gezinwerker en jongerenwerker, in een veilige en open setting te praten en leren over relaties, grenzen en seks.
Heb jij of je kind vragen of zorgen rondom de genderidentiteit of de mentale gezondheid? Dan kun je heel laagdrempelig, zonder verwijzing, terecht bij de psychologen kind & jeugd van het Centrum voor Jeugd en Gezin (Westelijke Mijnstreek, Beekdaelen, Brunssum en Vaals).
Ook interessant om te bekijken
Hieronder vind je een aantal items (artikelen en webinars) die gemaakt zijn door Opgroeienin046.nl, passend bij dit thema.
Lezen
- Praten met je kind over liefde en seksualiteit
- Lentekriebels (ouderblog)
- Vloggers en influencers
- Omgaan met faalangst bij kinderen
- Zo stel je grenzen voor je puber
- Omgaan met de zelfstandigheid van je puber
Kijken
Op zoek naar informatie over een ander opvoed-thema?
Gebruik dan de zoekfunctie op onze website, je vindt deze bovenaan de homepage, bij het vergrootglas. Typ het woord of een (deel van een) zin waar jij iets over wil weten, en je vindt vanzelf alle artikelen en webinars die met jouw vraag te maken hebben.
Staat wat jij zoekt er niet bij? Laat het ons gerust weten via onderstaande contactgegevens.
Vragen? Contact?
Heb je naar aanleiding van dit artikel een vraag? Wil je graag met iemand in contact komen omdat je vragen of zorgen hebt? Bel of stuur een whatsapp-bericht naar het CJG 046-8506910 of mail naar info@cjg-wm.nl en we zorgen dat jouw vraag op de juiste plek terecht komt.
Onze partners
Opvoeden en opgroeien doe je samen! Wij werken daarom actief samen met gemeenten en partners uit de regio.