Rouw na zelfdoding

Het vertellen aan een kind dat mama, opa of ouder van een vriendinnetje dood is gegaan is vreselijk en dat is een behoorlijk understatement. Moeten uitleggen dat dit komt door zelfdoding is helemaal moeilijk. Er bestaan veel gelijkenissen tussen een rouwproces na zelfdoding en andere rouwprocessen. Maar rouwen na zelfdoding kent ook specifieke aandachtspunten en verschillen. Wat als opa, tante, papa, vriend of zus van een kind is komen te overlijden door zelfdoding? Hoe leg je dit uit? Hoe ga je hiermee om als ouder, als omgeving, als leerkracht? Welke vragen kun je van kinderen verwachten? Hoe ondersteun je kinderen die zelfdoding van dichtbij hebben meegemaakt?

Eerlijk zijn over zelfdoding

Kinderen hebben, net als volwassenen, recht op de waarheid. De waarheid is ook belangrijk voor het kunnen beseffen wat er is gebeurd. Kinderen voelen zich serieus genomen als ze de waarheid wordt verteld, hoe moeilijk dat misschien ook is voor jou als ouder, opvoeder of professional.

Kinderen hebben van nature een groot vertrouwen in hun ouders. Ze vertrouwen erop dat ouders eerlijk zijn. Als een ouder om het leven komt door zelfdoding en het kind niet de waarheid van de andere ouder te horen krijgt, maar later via een ander, dan is dit vertrouwen beschaamd en misschien wel voorgoed.

Wanneer het gaat om de zelfdoding van iemand die iets verder weg staat van je kind, is eerlijkheid net zo belangrijk, mits dit in overeenstemming is met de wensen van de naaste familie natuurlijk. Kinderen praten onderling met elkaar, dus de kans dat je kind het van een ander hoort groot. En vaak voelen ze toch al aan dat er ‘iets aan de hand is’, of wordt er openlijk in de klas over gesproken door de leerkracht.

Hoe leg ik zelfdoding uit aan mijn kind

Net zoals bij andere doodsoorzaken: leg het zo concreet mogelijk uit. Alle woorden die gebruikt worden om er doekjes om te winden maken het ingewikkeld en zwaar. Je zou als ouder bij voorbeeld het volgende aan je kind kunnen vertellen: Ik moet je iets heel verdrietigs vertellen. Mama is dood”. Dan kun je even wachten, want alleen die boodschap moet al indalen. Waarschijnlijk zal je kind vervolgens vragen “Maar hoe kan dat dan?” En dan sta je voor de moeilijke taak om dit uit te leggen…

Voorbeelden wat je kunt zeggen

Zo concreet en letterlijk mogelijk uitleggen zou zo kunnen klinken: “Mama was heel ziek in haar hoofd waardoor ze niet meer wilde leven, ze heeft toen heel veel pillen genomen en daardoor ging ze dood”, of “Papa was heel ongelukkig en ziek in zijn hoofd en hij wilde niet meer leven en toen is hij voor de trein gesprongen”. Of “…toen heeft papa zichzelf opgehangen”, of “…toen heeft mama haar polsen doorgesneden daardoor ging ze heel erg bloeden en bloedde ze dood”.

Je kunt daarbij zeggen: “Voor ons is het heel moeilijk te begrijpen dat mama/papa niet meer wilde leven. Wij vinden heel veel dingen leuk en zijn vaak blij. Wat ik heel zeker weet is dat het niets met jou te maken heeft, mama hield heel erg veel van jou.”

Die laatste boodschap is er één die vaak herhaald moet worden. Hoe ouder het kind is en wordt, hoe beter je kunt uitleggen dat zelfs het houden van je kinderen soms niet genoeg is om voor te blijven leven, omdat iemand niet meer goed kan denken en alleen nog maar ‘zwart’ ziet.

Ook wanneer het gaat om iemand die verder af staat van je kind is deze openheid en eerlijkheid belangrijk. Kinderen vragen zich dit mogelijk ook af over hun vriendje, klasgenoot of nichtje. Of gaan opeens nadenken over of jij dit ook zomaar zou kunnen doen, als je niet lekker in je vel zit.

Ruimte voor vragen

Door het op deze manier te vertellen is het duidelijk en open en laat je merken dat je kind gerust kan komen met zijn vragen. Je hoeft niet alle details te vertellen, kijk wat passend is bij de leeftijd, de ontwikkeling en de persoonskenmerken van het kind.

Tips voor school na zelfdoding van een ouder of familielid

Scholen willen heel graag kinderen en ouders goed opvangen na een overlijden. Niet alleen het betreffende gezin, maar ook klasgenoten en andere kinderen in de school.

Als het om zelfdoding van een ouder of familielid gaat, dan komt hier een extra dimensie bij kijken. Het is altijd van belang dat eerst de ouders van klasgenootjes (of breder) worden geïnformeerd, zodat zij weten wat er speelt en ervoor kunnen kiezen om het hier al zelf over te hebben met hun kind of dat ze willen dat de kinderen het van de leerkracht horen. Het heeft de voorkeur als ouders het hun eigen kind vertellen, zodat ze hun kind hierin zelf kunnen opvangen.

Reacties van kinderen op zelfdoding

De onverwachte aard en de manier van het overlijden bij zelfdoding kan leiden tot andere rouwthema’s dan bij andere vormen van overlijden, zeker als het om een ouder gaat. Het is goed om je daarvan bewust te zijn als ouder, opvoeder, leerkracht of ouder van een klasgenootje die dit overkomt.

Zelfverwijten

Bijvoorbeeld: ‘Had ik maar ingegrepen.’ Of ‘Was ik maar liever geweest.’ Dergelijke schuldgevoelens zijn niet abnormaal of ongezond en het is belangrijk dat kinderen ze kunnen uiten. Wuif ze niet weg, maar ga het gesprek aan. Het is belangrijk om het verschil te benadrukken tussen schuldig voelen en schuldig zijn.

Verwijten

Het is mens eigen om bij moeilijke ingewikkelde gevoelens iets van schuld te willen leggen bij iets of iemand anders. Bijvoorbeeld: ‘De scheiding heeft haar de dood ingejaagd.’ Of ‘Als ze hem nu niet ontslagen hadden, was dit nooit gebeurd.’ Ook deze gedachten en gevoelens zijn normaal bij kinderen. Het is belangrijk om hen te helpen zien dat dit niet automatisch een oorzaak-gevolg reactie is, er spelen altijd andere factoren mee die iemand hiertoe brengen.

Schaamte

Bijvoorbeeld: ‘Er is iets mis met mij, mijn reacties zijn niet normaal.’ Rouw is individueel en uniek. Het is belangrijk om dit te normaliseren, iedereen rouwt op zijn eigen manier.

Stigma

Kinderen die dit van dichtbij meemaken kunnen zich (ook later in hun leven) gaan afvragen: ‘Zou ik wel vertellen dat het om zelfdoding gaat, wat zullen mensen wel niet van me denken?’ Praat hierover met je kind vanaf het begin, maak de gebeurtenis los van schuld en schaamte, het zegt niets over de persoon van het kind zelf maar enkel over wat het heeft meegemaakt. Bovendien kan het hopelijk juist op begrip en compassie rekenen als mensen weten wat het heeft meegemaakt.

Afwijzing

Zeker als het om de zelfdoding van een eigen gezinslid ouder gaat, kan een kind gaan denken: ‘Ik was niet belangrijk genoeg om voor te leven.’ Hierover is in 2020 een documentaire gemaakt door Milou Gevers ‘Waarom bleef je niet voor mij? In deze documentaire vertellen vier kinderen, die tijdens de basisschool een ouder verloren aan zelfmoord, over de reis die zij aflegden vanaf het moment dat zij het nieuws hoorden. De documentairemaakster, die hetzelfde meemaakte, stelt de vragen die niemand destijds aan haar durfde te stellen.

Woede

Ook dit is een normale reactie bij kinderen die hoort bij rouw na zelfdoding van een naaste: ‘Hoe durft die me zo in de steek te laten?!’ Het is belangrijk om een geviel van boosheid te erkennen en niet af te straffen. Probeer het in een gesprek wel los te koppelen van het kind als persoon.

Waarom-vraag

Het kan troostend werken om de gedachtegang van de overledene te proberen na te gaan. Zo kunnen kinderen betekenis geven aan de waarom-vraag die ze vaak hebben. Waarom willen mensen niet meer leven? Waarom zien ze geen andere uitweg meer dan de dood? Psycho-educatie hierover kan nuttig zijn en verdere problematiek voorkomen.

Psycho-educatie over rouwen na zelfdoding

Zoals eerder gezegd: elk rouwproces is uniek, waardoor kinderen het idee of gevoel kunnen hebben er iets mis is met het eigen rouwproces omdat het kind zich niet herkent in het proces van anderen.

Psycho-educatie (voorlichting, uitleg) kan een belangrijk instrument zijn om te normaliseren. Pas de informatie aan aan het kind; houd rekening met leeftijd, persoonlijkheid en wat een kind aan kan.

Leestips

Er bestaan verschillende boeken die helpen om, op een aangepaste manier, met kinderen te praten over rouwen na zelfdoding. Enkele voorbeelden:

• De visjes van Océane (Nathalie Slosse & Naomi Christaens) – voor kinderen jonger dan 6 jaar
• Twinkel en de wemelwolk (Miranda van der Vegt) – voor kinderen tot 6 jaar
• Sloep vaart verder (Lore Vonck & Daisy Buttiens) – voor kinderen tussen 6 en 12 jaar
• 100% Lena (Stefan Boonen) – voor jongeren vanaf 12 jaar

(Bron: sp-reflex.zelfmoord1813.be, emoties-enzo.nl)

Meer weten over het onderwerp rouw, verlies, zelfdoding en ingrijpende gebeurtenissen?

Lees dan ook eens onderstaande eerder verschenen artikelen bij Opgroeienin046.nl:

• Kinderen en rouw
• Kindervragen over de dood
• Tips voor ouders van schoolkinderen na een ingrijpende gebeurtenis
• Tips voor ouders van tieners na een ingrijpende gebeurtenis
• Tips voor jongeren na een ingrijpende gebeurtenis
• Walk into the light | Esther blogt

Hulp nodig? Vragen? Contact?

• Heb je zelf gedachten aan zelfdoding? Of maak je je zorgen om iemand? Bel gratis het nummer 0800-0113 of kijk op de website 113.nl

• Heb je naar aanleiding van dit artikel een vraag? Wil je graag met iemand in contact komen omdat je vragen of zorgen hebt over je kind? Bel of stuur een whatsapp-bericht naar het CJG 046-8506910 of mail naar info@cjg-wm.nl en we zorgen dat jouw vraag op de juiste plek terecht komt.

Geplaatst op 8 mei 2025 | Categorie Jongeren, Ouderschap, Schoolkind