Omgaan met angst bij kinderen en jongeren | CJG blogt

Iedereen is weleens bang. Angst hoort erbij: het is een van onze basisemoties, net zoals blijdschap, verdriet en boosheid. Angst kan nuttig zijn; het helpt ons om alert te blijven en snel te reageren als er gevaar dreigt. Maar soms wordt angst zo groot dat het kinderen in de weg gaat zitten. Hoe kunnen we kinderen en jongeren helpen in het omgaan met angst?

In dit artikel vertelt Rachel Scheffers, kind- en jeugdpsycholoog bij het Centrum voor Jeugd en Gezin, over wanneer angst normaal is, wanneer het een probleem wordt en wat jij als ouder kunt doen om je kind te helpen.

Wat is angst?

“Angst is een reactie van het lichaam op (mogelijk) gevaar. Het zorgt ervoor dat we sneller gaan ademhalen, dat onze spieren zich aanspannen en we alert worden. Dat is handig als er echt iets aan de hand is – bijvoorbeeld als je bijna struikelt of als er een hond op je af komt rennen. Maar het wordt een probleem als die angst aanwezig is en steeds terugkomt in situaties die eigenlijk helemaal niet gevaarlijk zijn.”

Het verschil tussen normale en overdreven angst

“Iedereen is af en toe bang, dat is heel normaal.
Kinderen hebben vaak ’typische angsten’, die horen bij de leeftijdsfase en dus heel vaak voorkomen:

• Peuters zijn vaak bang voor harde geluiden of het donker.
• Kleuters kunnen bang zijn voor monsters of voor alleen zijn.
• Oudere kinderen en jongeren kunnen zich zorgen maken over school, prestaties of wat anderen van hen denken.

Als angst ervoor zorgt dat een kind of jongere bepaalde dingen gaat vermijden of dat het niet goed meer functioneert – zoals niet meer naar school willen, of geen vriendjes durven uitnodigen – dan is het belangrijk om actie te ondernemen, zodat het kind of de jongere leert omgaan met angst: je angst te baas, in plaats van je angst de baas over jou te laten worden.”

Oorzaak angsten

“Sommige kinderen hebben van nature een gevoeliger, angstiger temperament. Maar ook opvoeding, stress of ingrijpende gebeurtenissen kunnen bijdragen aan het ontstaan van angstklachten. Ouders hebben veel invloed op hoe kinderen met angst leren omgaan. Via hun eigen gedrag, opvoedstijl en emotionele reacties. Overbescherming of het onbewust bevestigen van angst kan klachten versterken, terwijl steun en het stimuleren van zelfstandigheid juist helpend zijn.”

Angstklachten die we vaak tegenkomen

“De meest voorkomende vormen van angst die we binnen het CJG bij kinderen en jongeren zien zijn:

• Sociale angst: kinderen die bang zijn om iets verkeerd te zeggen, uitgelachen te worden of negatief op te vallen.
• Faalangst: de druk om het goed te moeten doen, waardoor kinderen bijvoorbeeld geen toetsen durven maken of steeds uitstellen.
• Gegeneraliseerde angst: kinderen die veel piekeren over van alles – school, gezondheid, familie – en moeilijk kunnen stoppen met zorgen maken.
• Paniekklachten: plotselinge, intense gevoelens van angst of paniek, vaak gepaard met lichamelijke symptomen zoals hartkloppingen.
• Specifieke fobieën: zoals extreme angst voor honden, onweer, bloed of hoogtes.”

Het verhaal van Nora

“Nora (15) kwam bij het CJG in begeleiding. We kwamen tot de comclusie dat ze last bleek te hebben van ‘sociale angstklachten en gegeneraliseerde angst’, zoals wij dat noemen. Ze was continu bezig met hoe ze overkwam op anderen. Ze piekerde voortdurend over wat anderen van haar dachten. Daardoor kreeg ze weinig mee van de lessen op school, was ze na school uitgeput en bleef ze uiteindelijk steeds vaker thuis. Hierdoor ging ze nóg meer piekeren: ‘Wat zullen ze ervan denken dat ik alweer ziek thuis ben?!”

De werkwijze van het CJG bij angstklachten

“In onze begeleiding leggen we eerst goed uit wat angst is. En hoe het werkt in je hoofd en lijf. We noemen dit ‘psycho-educatie’. We benoemen ook dat vermijden (zoals het niet meer naar school gaan van Nora) de angst juist versterkt. Vervolgens kijken we samen met het kind en de ouder(s) naar:

• Wat levert het op om de angst uit de weg te gaan?
• Wat zou het opleveren om het wél aan te gaan?

We gebruiken bijvoorbeeld een G-schema, waarbij we samen onderzoeken:

• Gebeurtenis: wat gebeurde er
• Gedachte: wat dacht je toen
• Gevoel: hoe voelde je je
• Gedrag: wat deed je daarna?

Ook doen we exposure-oefeningen: kinderen oefenen stapje voor stapje met de dingen die ze spannend vinden of waar ze bang voor zijn. Door dat vaker te doen, en steeds een klein stapje verder te gaan, merken ze dat het vaak minder eng is dan ze dachten. En belangrijker nog: ze gaan ervaren dat de angst afneemt.

Bij jonge kinderen betrekken we ook de ouders of school in onze begeleiding, omdat de omgeving een belangrijke rol kan spelen bij het in stand houden of juist het doorbreken van angst.”

Hoe het verder ging met Nora

“Nora oefende in kleine stapjes. Kleine dingen zeggen in de les, een gesprek starten op het schoolplein. Haar angstige gedachten werden stap voor stap uitgedaagd (met behulp van het G-schema) en vervangen door nieuwe, realistischere gedachten. Hierdoor veranderde er langzaamaan iets in haar gevoel en in haar gedrag: Inmiddels is ze bijna niet meer bezig met wat anderen van haar vinden – soms zelfs een beetje té weinig. En ook dat is normaal: gedrag slaat soms even door naar het andere uiterste, voordat er een goede balans ontstaat.”

Hoe succesvol is behandeling van angst?

“Angst is vaak goed te behandelen binnen het voorliggend veld waar wij ons met het CJG in bevinden, zeker als we er op tijd bij zijn. Een verwijzing voor behandeling binnen de GGZ is dan vaak niet meer nodig.

Soms merken we dat het voor kinderen (of ouders) té spannend is om de angst aan te gaan. Dan komt het voor dat ze de gesprekken tijdelijk stop zetten of de afspraken afzeggen. Als dat gebeurt, bekijken we samen met kind en ouders de voor- en nadelen van de hulpverlening voortzetten en bespreken we of er een andere aanpak of een pauze nodig is.

Als de angst te groot wordt, er sprake is van bijvoorbeeld regelmatig schoolverzuim, of als we vermoeden dat er iets anders meespeelt (zoals autisme of ernstige depressieve klachten), dan bespreken we samen een mogelijke doorverwijzing naar de GGZ.”

Tips voor ouders die merken dat hun kind last heeft van angsten

“Ouders spelen een heel belangrijke rol in de aanpak van angstproblematiek. Dit kun je zelf doen als je merkt dat je kind last heeft van angsten:

Let op signalen

Zoals zich terugtrekken, veel buikpijn of hoofdpijn, slecht slapen of snel huilen/boos worden.

Ga in gesprek met je kind

Luister (zonder oordeel of je mening te geven) en stel open vragen.

Neem de angst serieus, maar voedt die niet

Zeg liever: ‘Ik snap dat je het spannend vindt!’ dan ‘Ja, dat is ook echt eng hè…’

Blijf zelf rustig en geef het goede voorbeeld

Kijk eens eerlijk naar jezelf; hoe ga jij om met spanning?

Stimuleer kleine stapjes

Wat kan je kind proberen, ondanks de angst?

Zorg voor structuur en voorspelbaarheid

Dat geeft rust en houvast.

Praat over gevoelens

Help je kind woorden te geven aan wat er vanbinnen gebeurt.

Leer je kind helpende gedachten

Bijvoorbeeld: ‘Ik mag fouten maken’ of ‘Ik hoef het niet perfect te doen.”

Ondersteuning en hulp

“Lukt het ondanks deze stappen niet om de angst te verminderen? Neem dan gerust contact met ons op. Hoe eerder je erbij bent, hoe makkelijker het vaak is om ervan af te komen.
Elke inwoner van de gemeenten Sittard-Geleen, Beek, Stein, Beekdaelen, Brunssum en Vaals kan zonder verwijzing terecht bij de kind- en jeugdpsychologen van het Centrum voor Jeugd en Gezin.”

(De naam Nora is gefingeerd vanwege privacy redenen)

Meer professional blogs lezen?

Misschien vind je deze artikelen waarin professionals aan het woord zijn over allerlei thema’s ook interessant:

• Vermoedens van AD(H)D? | CJG blogt
• Vermoedens van autisme? | CJG blogt
• Leren omgaan met emoties | CJG blogt
• Hoogsensitiviteit bij kinderen | PIW blogt i.s.m. Senzai
• De impact van pesten op tieners en jongeren | CJG blogt
• Pesten op school | PIW blogt
• Wanneer het afscheid op school of opvang moeilijk is | PIW blogt
• Help jouw puber een positief zelfbeeld te ontwikkelen | PIW blogt
• Zelfvertrouwen in de peuterspeelzaal | MIK Spelenderwijs blogt
• Zelfvertrouwen tijdens de gymles | Ecsplore blogt

Vragen? Contact?

Heb je naar aanleiding van dit artikel een vraag? Wil je graag met iemand in contact komen omdat je vragen of zorgen hebt? Bel of stuur een whatsapp-bericht naar het CJG 046-8506910 of mail naar info@cjg-wm.nl en we zorgen dat jouw vraag op de juiste plek terecht komt.

Geplaatst op 6 juni 2025 | Categorie Jongeren, Nieuws, Peuter, Schoolkind