Kinderen en rouw

Verlies en overlijden horen bij het leven. Helaas krijgen kinderen hier vaak ook al mee te maken, hoe jong ze ook zijn… Poes is dood. De hond moet worden ingeslapen. Opa is overleden. Of misschien wel een klasgenootje. Bij al dit soort situaties komt ‘rouwen’ kijken. Maar hoe werkt dat nu: kinderen en rouw? Wat ‘hoort erbij’ en wanneer is het goed om hulp in te schakelen? Hoe kun je als ouder je kind ondersteunen als het verdrietig, boos of bang is?

Kinderen die rouwen hebben met twee grote uitdagingen te maken. Enerzijds het omgaan met hun emoties en gevoelens over het verlies. Ze moeten wennen aan de veranderingen in hun leven door het overlijden van een dierbare. Maar: ondertussen moeten ze ook ‘gewoon’ doorgaan met hun eigen groei en ontwikkeling. Een hele opgave!

Alle kinderen merken na een overlijden dat er iets ergs gebeurd is. Maar wat ze daarvan begrijpen en hoe ze daarop reageren verschilt per leeftijd.

Baby’s (0-2 jaar)

Baby’s weten natuurlijk nog niet wat ‘dood’ is, maar voelen wel dat er iets mis en ongewoon is. Ze kunnen reageren op deze situatie en op het verdriet van anderen door meer te huilen, banger te zijn, of stil te staan in hun ontwikkeling.

Tip

Je kunt je kindje troosten en steunen door het de liefde, aandacht en geborgenheid te geven zoals het dat gewend is. Dan voelt je baby zich veilig en geborgen.

Peuters en kleuters (2-5 jaar)

Op deze leeftijd begrijpen kinderen nog niet dat iemand die dood is niet meer terug komt. Ze weten niet goed raad met het verdriet, de boosheid of de angsten die ze kunnen voelen. Emoties kunnen snel omslaan; het ene moment huilen en meteen daarna weer volop plezier maken. gevoelens kunnen ook via een omweg naar buiten komen; plotselinge driftbuien tijdens het spelen, of opeens is de zindelijkheid weer verdwenen terwijl dat juist al een hele poos zo goed ging.

Peuters en kleuters halen werkelijkheid en fantasie nog wel eens door elkaar, er is vaak nog geen onderscheid. Zo kunnen ze denken dat iemand die dood is, gewoon weer wakker kan worden. Of ze kunnen denken dat het hun schuld is dat oma is overleden. De wisselende emoties zijn kenmerkend voor kinderen en rouw op deze leeftijd. Ook het terugvallen in ontwikkeling komt vaak voor, bijvoorbeeld weer in bed gaan plassen of moeite hebben met afscheid nemen.

Tip

Het is belangrijk dat je vragen van je kind over de dood eerlijk beantwoordt. Blijf dit doen, ook als de vragen zich blijven herhalen. Je kind raakt dan gerustgesteld en krijgt meer grip op de situatie. Let wel op dat je niet méér informatie geeft dan waar je kind om vraagt. Dat kan het misschien nog niet aan.

Jong kind (6-9 jaar)

Op deze leeftijd weten kinderen dat een overledene niet meer terug komt. Maar ze hebben wel nog veel vragen. Ze begrijpen vaak nog niet goed hoe en waarom iemand dood gaat. Dit kan ervoor zorgen dat ze bang worden dat jij ook dood gaat, als je bijvoorbeeld ziek in bed ligt. Of ze stellen heel veel gedetailleerde vragen over de begrafenis of crematie.

Kinderen in de basisschoolleeftijd vinden het soms  kinderachtig om te huilen. Ook praten ze misschien liever niet over hun angst, onzekerheid of boosheid. Je merkt wel veranderingen in hun gedrag. Bijvoorbeeld dat ze slechter slapen of eten.

Vanaf een jaar of 8 begrijpen kinderen al goed wat de dood is. Ze vinden het op die leeftijd vaak ook belangrijk wat anderen van ze denken. Hierdoor stellen ze minder vragen dan kinderen aan het begin van deze leeftijdsfase, en zeggen ze niet altijd wat ze denken of voelen.

Tips

• Probeer de vragen van je kind eerlijk te beantwoorden. Wat ze niet weten en niet horen van een volwassene, vullen ze aan met hun eigen fantasie, en dat heb je liever niet.
• Help je kind met gevoelens te benoemen, laat merken dat het heel normaal is om deze gevoelens te hebben. En dat jij ze ook hebt.
• Het is belangrijk om in de gaten te houden of kinderen niet met schuldgevoelens zitten, zeker als ze zich wat minder uiten over wat ze denken en voelen. Spelen en tekenen kan helpen bij het uiten van gevoelens.
• Laat je kind op zijn of haar eigen manier afscheid nemen.

Pubers (10-16 jaar)

Vanaf hun 10e jaar weten kinderen waardoor iemand dood kan gaan, ze begrijpen de dood net zo goed als volwassenen. Maar meestal kunnen ze nog niet goed vertellen hoe ze zich over de dood van iemand voelen. Aan veranderingen in hun gedrag, merk je dat ze ermee bezig zijn.

Het uitdrukken van gevoelens (als ze die weten) in woorden verloopt op deze leeftijd al veel beter. Ook leven ze zich beter in anderen in. Dat betekent dat ze zich ook zorgen kunnen maken om jou als ouder, en vertellen ze niet altijd meer wat ze zelf voelen en denken. Ze willen jou helpen als jij verdrietig of moe bent en je niet belasten met hun eigen verdriet.

Kinderen leren in deze fase op eigen benen staan en zijn bezig met vragen zoals ‘wie ben ik?’ en ‘wat is de zin van het leven?’. Ze willen graag hun eigen gang gaan en zelfstandig zijn. De zorgen die ze thuis zien, maken dit moeilijk. Ze kunnen zich ook onbegrepen voelen door vrienden van dezelfde leeftijd en zich eenzaam voelen.

Tips

• Als je kind er voor jou wil zijn, probeer dan te voorkomen dat je kind echt verantwoordelijkheid van je overneemt. Geef je kind complimenten voor wat het voor je doet, maar leg ook uit dat het een kind mag blijven.
• Wees open over de oorzaak en omstandigheden van het overlijden en laat je kind op zijn of haar eigen manier afscheid nemen.
• Laat je kind vrij om wel of niet met jou of anderen over het verlies en de bijbehorende gevoelens te praten. Zorg wel dat je er voor ze bent. Doe iets samen, onderneem leuke dingen. Door er voor ze te zijn, wordt het gemakkelijker om te praten als ze hier wel aan toe zijn.
• Houd goed in de gaten of je puber alcohol of drugs gebruikt, of opeens extreem veel gaat gamen. Het is dan belangrijk om grenzen te stellen.
• Soms is rouwen ook niet het allerbelangrijkste in het leven van de puber. Dat hoeft geen probleem te zijn, maar bespreek zo nu en dan wel moeilijke gevoelens en pijnlijke situaties. Maak er af en toe contact over.

Jongeren (16+)

Jongeren weten dat iedereen doodgaat en hoe dat komt. Bij een overlijden vragen ze zich vooral af waarom dat gebeurt. Dat zoeken naar betekenis kan heftige gevoelens van wanhoop en zinloosheid oproepen, dat kan leiden tot somberheid. Maar dat willen ze vaak niet aan anderen laten zien. En zeker niet aan jou als ouder, omdat ze weten dat jij ook verdriet hebt en je niet nog verdrietiger willen maken.

Jongeren weten zich vaak geen raad met alle gevoelens die een overlijden oproept. Het is normaal dat ze daardoor in de war zijn. Vaak proberen ze dat te verbergen en willen ze er niet over praten. Ze willen vaak ook geen hulp.

Tips

• Wees open over de oorzaak en omstandigheden van het overlijden. En laat je kind op diens eigen manier afscheid nemen.
• Het rouwen van je kind is meestal niet in één keer klaar. Het kan op latere leeftijd terugkeren. Dit opnieuw rouwen of ‘herrouwen’ is een normaal onderdeel van de rouwverwerking van kinderen.

Kinderen en rouw… dus ook ouders en rouw

Als je zelf veel verdriet hebt, is het vaak heel pijnlijk en ingewikkeld om het verdriet van je eigen kind er ook nog bij te hebben. Jullie hebben beide ruimte nodig voor je eigen verdriet, en dat loopt niet altijd heel handig synchroon samen. Het is goed om dan na te denken over het inschakelen van hulp.

Je kunt altijd vrijblijvend terecht bij het jeugd- en gezinswerk/schoolmaatschappelijk werk van Partners in Welzijn, voor vragen over het begeleiden bij het rouwen van je kind. Als je denkt dat je kind mogelijk vastloopt in het rouwproces, is je kind misschien gebaat bij een trajekt bij de kind- en jeugdpsychologen van het Centrum voor Jeugd en Gezin.

Maar misschien past het meer bij jou om eerst wat dingen zelf uit te zoeken of te lezen, wellicht is dat al voldoende om verder te kunnen. Of om samen met je kind te lezen. Hieronder een aantal links naar websites of boeken die je op weg kunnen helpen.

Handige links en leestips

• Stichting Achter de Regenboog – Rouwverwerking. Zij hebben een ‘adviesdienst’ die je kunt mailen of bellen en organiseren lotgenotencontact.
• Boeken voor kinderen – In de Wolken
• www.kankerspoken.nl
• De klas neemt afscheid
• Ik mis papa (4-7 jaar)
• Mols hoop (4-7 jaar)
• Een opa om nooit te vergeten (4-7 jaar)
• Ik had je nog zoveel willen zeggen (4-7 jaar)
• Ik zal je nooit vergeten (herinneringsboek tot 12 jaar)
• Siens hemel (5-8 jaar)
• De vuurtoren (7-10 jaar)
• Achtste-groepers huilen niet (8-12 jaar)
• Het geheim van het nachtegaalbos (10-12 jaar)
• Tips voor ouders van tieners na een ingrijpende gebeurtenis (opgroeienin046.nl).
• Tips voor jongeren na een ingrijpende gebeurtenis (opgroeienin046.nl)

bron: NJI

Vragen? Contact?

Heb je naar aanleiding van dit artikel een vraag? Wil je graag met iemand in contact komen omdat je vragen of zorgen hebt? Bel of stuur een whatsapp-bericht naar het CJG 046-8506910 of mail naar info@cjg-wm.nl en we zorgen dat jouw vraag op de juiste plek terecht komt.

Geplaatst op 11 december 2023 | Categorie Baby's, Jongeren, Peuter, Schoolkind