Seksuele opvoeding en ontwikkeling | 4 tot 6 jaar

Op elke leeftijd vindt er naast fysieke, sociale en emotionele ontwikkeling ook seksuele ontwikkeling plaats. Rond de leeftijd van 4 tot 6 jaar ontdekken kinderen al spelend steeds meer hun lichaam en dat van anderen. En ook hun eigen geslachtsdelen en de verschillen tussen jongens en meisjes. Wat kun je hierover bespreken? Als ouder speel je een belangrijke rol in de seksuele opvoeding en ontwikkeling van kleuters. Het is belangrijk om al op jonge leeftijd met je kind over liefde en wensen en grenzen te praten. Hoe doe je dat?

In dit tweede deel van een serie artikelen over ‘seksuele ontwikkeling en opvoeding’ gaan we in op de kleuterleeftijd (van ongeveer 4 t/m 6 jaar).

>> Informatie over seksuele opvoeding en ontwikkeling in andere leeftijdscategorieën vind je hier:

• baby’s en peuters

Ook staan we even stil bij wat seksuele opvoeding nu precies inhoudt en waarom dat belangrijk is. Dit doen we in alle artikelen in deze serie, mocht je het al eerder gelezen hebben: scroll dan gerust even verder door naar beneden.

De definitie van seksuele ontwikkeling:

In de richtlijnen van de Jeugdgezondheidszorg (jgz) staat beschreven: ‘De seksuele ontwikkeling start in de vroege kinderjaren en zet zich voort in de puberteit en volwassenheid. De seksuele ontwikkeling bestaat uit een samenspel tussen lichamelijke, cognitieve, psychische, sociale, relationele, ethische, religieuze en culturele factoren.’

Seksuele opvoeding

Er zijn dus vele factoren van invloed op hoe de seksuele ontwikkeling van kinderen verloopt. En jij als ouder hebt daar een belangrijke rol in. Door te weten en begrijpen hoe een kind zich seksueel ontwikkelt vanaf vroege leeftijd om uit te kunnen groeien tot volwassene, kun jij je kind hierin begeleiden. Seksuele opvoeding noemen we dat.

Op veel basisscholen wordt er tijdens de ‘Week van de Lentekriebels’ (31 maart t/m 4 april 2025) aandacht besteed aan relationele en seksuele vorming, aangepast op de leeftijd van het kind. Scholen die meedoen geven een week lang les over weerbaarheid, relaties en seksualiteit, met behulp van lesmateriaal dat na gedegen onderzoek is afgestemd op kinderen per leeftijd. Andere scholen kiezen hier een ander moment of een andere manier voor, en er zullen ook scholen zijn waar dit onderwerp niet aan bod komt. Het is belangrijk dat ouders goed geïnformeerd worden over wat hun kinderen leren op school en welke waarde dat heeft voor hun ontwikkeling.

Mis jij die informatie nog? Of wil je zelf het lesmateriaal eens inzien om je een goed en objectief beeld te kunnen vormen? Vraag daar dan naar op de school van jouw kind. Helaas gaan er o.a. op social media regelmatig berichten rond die niet berusten op de werkelijkheid en de realiteit, met het risico dat er te snel een oordeel en mening wordt gevormd zonder vooraf zelf te verdiepen.

Seksuele opvoeding gaat over het begrijpen van je lichaam,

over vriendschappen en het stellen van grenzen.

Het is praten over relaties, het lichaam en gevoelens

op een manier die past bij de leeftijd van het kind. 

Uiteraard is het, buiten school, ook een opvoedtaak van ouders zelf om hun kind te ondersteunen in de ontwikkeling tot volwassene, ook wanneer het om seksuele en relationele vorming gaat. Dit artikel gaat je daar ongetwijfeld bij helpen!

De rol van ouders bij de seksuele ontwikkeling van kinderen

Als ouder heb je veel invloed op de seksuele ontwikkeling van je kind. Dat doe je voor een deel bewust, maar ook vaak onbewust. Denk daarbij aan:

• hoe je zelf omgaat met mensen en relaties
• wat jij in relaties belangrijk vindt
• waar je over praat en waarover niet
• hoe je praat over relaties en seksualiteit
• de veiligheid en liefde die je jouw kind geeft

Dit zijn allemaal voorbeelden voor je kind. Als ouder geef je belangrijke waarden en normen mee zoals liefde, respect en zelfvertrouwen. Ook ben je voor je kind vaak het eerste aanspreekpunt voor vragen.

De seksuele opvoeding van je kind betekent dat jij als ouder ervoor zorgt dat je kind op een ontspannen manier stappen kan zetten in de seksuele ontwikkeling. Die stappen neemt je kind uit zichzelf. Als ouder geef je het daarvoor ruimte en veiligheid, stel je regels, beantwoord je vragen. Ook breng je je kind waarden en normen bij als de tijd daarvoor rijp is.

Seksuele opvoeding helpt kinderen om positieve en gezonde keuzes te maken rond seksualiteit en relaties als ze ouder worden. Ze leren hun eigen grenzen kennen en voelen zich zelfverzekerder om vragen te stellen over seksualiteit. Ook zijn ze beter voorbereid om bewuste keuzes te maken die passen bij hun waarden en gevoelens.

Seksuele opvoeding draagt daarmee bij aan het voorkomen van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dit komt doordat kinderen leren hoe ze hun eigen grenzen kunnen aangeven. En hoe ze die van anderen kunnen respecteren.

Kleuters ontdekken door spelen

Kinderen van 4 tot 6 jaar ontdekken hun eigen lichaam en dat van andere kinderen van hun leeftijd door te spelen. Elkaar aan- en uitkleden en kijken naar elkaars blote lichaam kan tijdens spel voorkomen en past bij de seksuele ontwikkeling van je kind op deze leeftijd. Het heeft echter nog niet de (seksuele) betekenis die wij volwassenen eraan geven.

Weet of denk jij dat je kleuter hier interesse in heeft? Maak hier vooral goede afspraken over met je kind. Als jij je als ouder open en niet te snel oordelend opstelt naar je kind toe, zal het eerder geneigd zijn om je gewoon te vertellen wat er gebeurt. Vraag dan bijvoorbeeld of je kind het leuk vond of niet. En leg vooral uit dat als je iets niet wilt, het ook echt niet mag! Vertel ook dat je kind zichzelf en de ander nooit pijn mag doen, je het allebei leuk moet vinden en het allebei moet willen.

Ook kun je je kind de ‘ondergoedregel‘ leren. Anderen mogen je kind niet aanraken op plekken die normaal gesproken met ondergoed zijn bedekt. En jouw kind mag dat ook niet zomaar bij anderen doen. Hoe je dit aanpakt en waarom het belangrijk is lees je hier.

Aanraken van de eigen geslachtsdelen

Kinderen raken op deze leeftijd hun eigen geslachtsdelen aan. Dit is normaal en past bij de ontwikkeling van je kind. Sommige kinderen hebben inmiddels al geleerd dat dit privé is, anderen moeten dit nog leren. Kijk dus goed naar de ontwikkeling van jouw kind, waar het uit zichzelf aan toe is, en haak daar dan op in.

Leg uit dat het aanraken van je eigen piemel of vulva een prettig gevoel kan geven, maar dat je dit niet overal kunt doen. Zoals in de woonkamer, op school, enzovoort. Leg uit dat het wel kan op een plek die privé is, zoals in bed of onder de douche. Spreek ook af dat het nooit pijn mag doen.

Vriendschap en verliefdheid

Kinderen van 4 tot 6 jaar koppelen vriendschap of iemand lief vinden vaak aan ‘verliefdheid’. Zo kunnen ze doodleuk vertellen dat ze verliefd zijn op hun moeder, de juf, een vriendje of de hond. Ze begrijpen dus nog niet helemaal wat het woord ‘verliefd’ betekent. Het is gewoon hun manier om te zeggen dat iemand heel erg lief vinden.

Jongens en meisjes

Vanaf 4 jaar begrijpen kinderen steeds beter dat ze een jongens- of een meisjeslichaam hebben en hoe ze door anderen worden gezien. Veel meisjes gaan zich op deze leeftijd duidelijker ‘meisjesachtig’ gedragen en jongens ‘jongensachtig’. Omdat ze denken dat jongens en meisjes zich zo horen te gedragen. Tegelijkertijd blijven ze vaak ook nog gewoon doen wat ze zelf leuk vinden, of dat nu typisch iets voor jongens of voor meisjes is.

Kinderen kunnen op negatief op elkaar reageren als een jongen zich bijvoorbeeld meisjesachtig gedraagt, of andersom. Als datgene wat ze zien, afwijkt van wat ze meestal zien of tot nu toe gezien hebben. Voor de ontwikkeling van je kind is het belangrijk dat je kind zich mag uiten op een manier die bij je kind past. Grijp dus in bij negatieve reacties van anderen, zorg dat iedereen veilig en prettig kan opgroeien op de eigen manier. En leer je kind hoe belangrijk het is om een ander zo te laten zijn zoals die zelf wil, dat zou je kleuter toch zelf ook het fijnst vinden?

Heel af en toe komt het voor dat een kind zich anders voelt dan het geslacht dat bij de geboorte is gegeven. Bij de meeste kinderen verdwijnen deze gevoelens ook gewoon weer.

Heb je hier vragen over? Kijk dan eens op Transvisie.nl.

Wil je specifieke informatie over de ontwikkeling van genderidentiteit per leeftijdsfase en hoe jij hier als opvoeder mee om kunt gaan? Kijk dan voor meer informatie op NJI.nl.

Praten over liefde en seks

Op deze kleuterleeftijd blijft de nieuwsgierigheid groeien. Kinderen stellen vaak vragen. Bijvoorbeeld: waar komt een baby vandaan? Of hoe komt die baby in en uit de buik?

Laat je kind merken dat hij of zij alles aan jou kan vragen. Door te praten zorg je ervoor dat je kind goede informatie krijgt. En je laat zelf zien dat praten over relaties, gevoelens en seks iets heel gewoons is. Komt je kind op latere leeftijd vast van pas, als het steeds een stapje verder zal gaan in het verkennen van de eigen seksualiteit. Jong geleerd is oud gedaan, en goed voorbeeld doet volgen!

Het is nu ook een goed moment om aan je kind te vertellen dat een jongen verliefd kan worden op een andere jongen, een meisje op een jongen, een jongen op een meisje, en een meisje op een meisje. En dat je kind ook op jongens én meisjes verliefd kan worden. Vertel je kind ook dat je niet kunt kiezen op wie je verliefd wordt. Het gebeurt gewoon!

Boeken kunnen helpen om over liefde en seks met je kind te praten. Vraag er eens naar in de (kinder)boekhandel of in de bibliotheek.

Meer over seksuele ontwikkeling van kinderen 4-6 jaar

• Download op Seksueleopvoeding.info de brochure ‘Relationele en seksuele ontwikkeling van kinderen van 0-6 jaar’.
• Seksueleopvoeding.info – over de fase 4-6 jaar waarin je kind spelend leert.
• Op Seksueleopvoeding.info/hoe vind je de brochures over relationele en seksuele ontwikkeling van kinderen ook in het Engels, Oekraïens en Arabisch. Turks en Spaans volgen nog.

(bron: Groeigids.nl, seksueleopvoeding.info en NJI.nl)

Wanneer hulp zoeken?

Merk jij dat deze tips niet voldoende zijn voor de rol die jij als ouder hebt in de seksuele opvoeding van je kind? Of vind je het, om welke reden dan ook, erg lastig of ingewikkeld om dit toe te passen? Heb je vragen, of maak je je zorgen? Overweeg dan om dit eens te bespreken met iemand die je vertrouwt of om ondersteuning te vragen bij een professional.

Je kunt in de regio 046 bijvoorbeeld heel laagdrempelig terecht bij de jeugd- en gezinswerkers van Partners in Welzijn, zij staan met een luisterend en niet oordelend oor voor je klaar en zoeken met je mee naar verbetering van de situatie.

Ook kun je altijd om tips vragen bij de Jeugdgezondheidszorg van de GGD-Zuid Limburg.

En als je kind naar de buitenschoolse opvang gaat, bijvoorbeeld van MIK & Spelenderwijs Kinderopvang, bespreek het dan ook eens met de pedagogisch medewerker.

Ook interessant om te bekijken

Hieronder vind je een aantal items (artikelen en webinars) die gemaakt zijn door Opgroeienin046.nl, passend bij deze leeftijd of dit onderwerp.

Lezen

• Wat kun je doen aan het bedplassen van je kind?
• Gezond eten doe je zo
• Zindelijk worden (m.m.v. MIK & Spelenderwijs Kinderopvang)
• Integrale vroeghulp | Als je het gevoel hebt dat er iets aan de hand is, maar je weet niet precies wat (m.m.v. IVH/MEE Zuid Limburg)
• Goed zorgen voor je relatie als je kinderen hebt

Kijken

• Ukkies en schermpjes | webinar
• Broertjes en zusjes; ze kunnen niet met en niet zonder elkaar | webinar
• Peuterpuberteit: hoe om te gaan met driftbuien? | webinar
• Van gaap naar slaap – hoe leer je je kindje slapen | webinar

Op zoek naar informatie over een ander opvoed-thema?

Gebruik dan de zoekfunctie op onze website, je vindt deze bovenaan de homepage, bij het vergrootglas. Typ het woord of een (deel van een) zin waar jij iets over wil weten, en je vindt vanzelf alle artikelen en webinars die met jouw vraag te maken hebben.

Staat wat jij zoekt er niet bij? Laat het ons gerust weten via onderstaande contactgegevens.

Vragen? Contact?

Heb je naar aanleiding van dit artikel een vraag? Wil je graag met iemand in contact komen omdat je vragen of zorgen hebt? Bel of stuur een whatsapp-bericht naar het CJG 046-8506910 of mail naar info@cjg-wm.nl en we zorgen dat jouw vraag op de juiste plek terecht komt.

Geplaatst op 1 april 2025 | Categorie Schoolkind, Thema's