Kort lontje? Over de impact van boosheid en agressie op kinderen

Elke ouder voelt zich wel eens boos. Of woedend zelfs. Op zichzelf. Op onze partner, het werk, collega’s, een familielid, een ex. En als we eerlijk zijn… misschien ook wel eens op ons kind. In het leven, in onze relaties en in de opvoeding loopt nu eenmaal niet altijd alles zoals we het graag willen, en dat gaat met de nodige emoties en soms frustraties gepaard. Maar wat als deze frustraties je boven het hoofd groeien? Als je je emoties niet goed meer in de hand kunt houden? Als je de controle verliest en je lontje heel kort is geworden? Dit artikel gaat over de impact van boosheid en agressie op kinderen, en wat jij als ouder kunt doen als frustraties je boven het hoofd groeien.

Stress

Vaak ligt stress of spanning ten grondslag aan boosheid, frustratie en agressie. Stress hoort bij het leven. Het helpt ons functioneren in nieuwe of spannende situaties. Stress zorgt er dan voor dat ons lichaam stresshormonen aanmaakt, die ons vervolgens helpen om pijlsnel een inschatting te maken van de situatie. Zo beslissen we welke actie we moeten ondernemen: vechten, vluchten, bevriezen. Als het gevaar geweken is en de situatie weer normaal is, nemen de stressgevoelens af en verdwijnen de stresshormonen uit je lichaam.

Stress-systeem in de war

Als spannende of gevaarlijke gebeurtenissen zich blijven herhalen, we er té veel van op ons bordje krijgen en wanneer het ons zelf niet goed (meer) lukt om hier op een gezonde manier mee om te gaan, raakt ons stress-systeem ontregeld. Ons lichaam blijft stresshormonen aanmaken, waardoor we continu alert zijn en ‘op spanning’ staan. Met alle gevolgen van dien: het lontje wordt steeds korter, ons lichaam raakt steeds vermoeider (en ongezonder!) door alle stress, en de vicieuze cirkel is rond.

Voordat je het weet sta je weer te schreeuwen tegen je partner, smijt je met de deuren, kom je scheldend en tierend thuis uit je werk, scheur je na een ruzie met je puber boos weg in de auto of hang je hardop vloekend de telefoon op na het zoveelste moeilijke gesprek met je zus. En dat maakt je kind ook allemaal mee. Want kinderen horen en zien jouw gedrag en voelen vaak feilloos aan hoe het met jou gaat. Of misschien is jouw geschreeuw of woede uitbarsting ook wel eens gericht op je kind, omdat je zijn of haar gedrag helemaal zat bent en het er echt niet bij kunt hebben op dit moment…

Het stress-systeem van kinderen

Wanneer je kind dit eens een keertje ziet of merkt toevallig, of als je dan eens een enkele keer uit de bocht vliegt naar je kind toe, is dat heus niet meteen ernstig. Al voel je je achteraf waarschijnlijk hartstikke schuldig en naar. Zo lang het je niet regelmatig overkomt, je er naderhand rustig met je kind over kunt praten en oprecht sorry durft te zeggen (want je bent immers ook maar een mens dat zich wel eens vergist) en kunt uitleggen hoe het komt en wat je anders had moeten doen, kunnen ze echt wel tegen een stootje. Maar wanneer dergelijke situaties regelmatig voorkomen (en je je ‘sorry’ dus eigenlijk niet waar maakt…) omdat het je niet (meer) lukt om controle te houden op je gedrag en je stressreactie, dan wordt jouw kind eigenlijk ook blootgesteld aan té veel en té langdurige stress, waardoor uiteindelijk ook het stress-systeem van je kind ontregeld raakt.

Kinderen voelen zich dan als het ware onveilig bij de personen van wie zij afhankelijk zijn voor liefde en zorg, op uitgerekend de plek (thuis) waar ze zich veilig en ontspannen zouden moeten voelen. De ‘alarmbel’ die waarschuwt voor gevaar in de hersenen van deze kinderen raakt dan te scherp afgesteld en gaat constant af, waardoor hun lichaam stresshormonen blijft aanmaken. Deze hormonen helpen het kind overeind te blijven in een stressvolle en dus bedreigende omgeving, maar zorgen er ook voor dat zij zich zelden helemaal kunnen ontspannen of veilig voelen. Stresshormonen die niet goed afgevoerd worden, kunnen ernstige schade veroorzaken in het lichaam en het brein van kinderen. Zeker als kinderen nog volop in ontwikkeling zijn, kunnen de gevolgen groot zijn.

“Is ruzie maken in het bijzijn van de kinderen slecht?”

Een veelgestelde vraag, die iedere ouder zich ongetwijfeld wel eens afgevraagd heeft.

Een ruzie in het bijzijn van de kinderen hoeft echt niet meteen per sé een probleem te zijn. Ook in de maatschappij worden kinderen geconfronteerd met conflicten (op school, in hun latere relaties, of op het werk) en het is goed wanneer zij hier wat aan gewend zijn en geleerd hebben hoe ze hier mee om kunnen gaan.

Het meemaken van een ruzie tussen ouders kan op zich best leerzaam zijn. Kinderen kunnen zo van hun ouders leren hoe je ruzie maakt, hoe je opkomt voor jezelf. Maar ook hoe je rekening houdt met de ander. Daarnaast leert het kind hoe je onderhandelt en tot een compromis kan komen. Of samen kunt besluiten te accepteren dat je het niet eens kunt worden. Want: niet iedere ruzie hoeft altijd opgelost te worden. Je kunt ook samen besluiten je er bij neer te leggen dat je anders over zaken denkt en het conflict loslaten: agree to disagree. Kinderen leren zo dat je het soms best oneens kunt zijn, óók als je van elkaar houdt. Ouders hebben op deze manier een voorbeeldfunctie naar hun kinderen toe, hoe een ruzie goed kan verlopen.

De effecten van ruzie

Maar dat is dan dus wel de voorwaarde, de ruzie moet ‘goed’ verlopen. Wat meteen de vraag oproept: wat is dat dan, een ruzie die ‘goed’ verloopt ?
In de eerste plaats is het natuurlijk belangrijk dat de ruzie toch redelijk rustig verloopt. Dat een ruzie waarbij er geslagen, gedreigd of gekleineerd wordt niet goed is in het bijzijn (maar ook in afwezigheid) van het kind spreekt voor zich. Fysieke of verbale agressie moet ten alle tijden voorkomen worden! Dus ook veel of hard tegen elkaar schreeuwen is absoluut geen goed voorbeeld naar het kind toe. Het is belangrijk de emoties onder controle te houden. En wanneer dit niet lijkt te lukken is het beter om even afstand van elkaar nemen en het conflict op een ander moment voort te zetten.

Daarnaast is het ook niet goed wanneer een kind te vaak geconfronteerd wordt met ruzie tussen de ouders. Wat ‘vaak’ is verschilt toch een beetje per gezinssituatie. In een gezin waar er regelmatig onenigheid tussen de ouders is, maar waar de sfeer in huis verder goed is en de kinderen weten dat de ouders van elkaar houden, zal regelmatig ruzie voor minder zorgen en spanning bij de kinderen zorgen. Terwijl ruzie binnen een gezin waar ruzie maar weinig plaats vindt in het bijzijn van de kinderen of waar ook tussen de ruzies door sprake is van een gespannen sfeer tussen de ouders, voor veel meer spanning en zorgen bij de kinderen kunnen leiden.

Gevolgen van teveel stress, ruzie of agressie voor kinderen

Kinderen die langere tijd getuige of slachtoffer zijn van frustraties, stress, ruzie en agressie hebben een grotere kans op het ontwikkelen van allerlei (traumatische) stressklachten. Door chronische stress kunnen kinderen moeite hebben emoties te begrijpen, te beheersen en te uiten. Kinderen voelen zich snel overprikkeld en kunnen daardoor emotionele uitbarstingen krijgen, zoals huilbuien, uitbarstingen van woede of extreme schrikreacties. Andere kinderen proberen lastige gedachten en gevoelens zoveel mogelijk te blokkeren en lijken juist afstandelijk en onbereikbaar.

Ook kunnen kinderen psychosomatische klachten krijgen, zoals hoofdpijn of buikpijn, depressieve klachten, angstklachten of concentratieproblemen. Allemaal klachten die de lichamelijke, cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling kunnen verstoren.

Chronische stress en traumatische ervaringen kunnen impact hebben op de ontwikkeling van het kinderbrein, op de emoties en het gedrag van kinderen. Deze animatievideo over de ‘Window of Tolerance‘ legt uit wat die gevolgen kunnen zijn en waarom dat zo is.

Kinder- en jeugdpsycholoog Willemijn van Eldik zocht voor haar promotieonderzoek uit hoe ouderlijke conflicten samenhangen met agressief en depressief gedrag van het kind. Zij concludeert het volgende: “Agressieve conflicten tussen de ouders zorgen bijvoorbeeld voor meer agressieve en depressieve symptomen bij kinderen, maar stilzwijgende conflicten ook. Als ouders niet meer met elkaar praten en de conflicten stilzwijgen, merken de kinderen dat op. Hoe vaker dat gebeurt, hoe meer symptomen van agressie en depressie de kinderen lieten zien. Een belangrijke conclusie is ook dat als ouders wel in staat zijn naar elkaar te luisteren en over het conflict te praten, kinderen minder agressieve en depressieve gedragingen laten zien.

De effecten van de conflicten zijn hetzelfde voor jongens, meisjes, oudere en jongere kinderen. Ook is er geen verschil tussen kinderen met en zonder gescheiden ouders. Jonge kinderen worden misschien wel vaker blootgesteld aan de ruzies, omdat die nog heel afhankelijk van hun ouders zijn, maar adolescenten begrijpen de gevolgen van een conflict weer beter. Die eventuele verschillen heffen elkaar mogelijk op, waardoor de effecten hetzelfde zijn.”

Wat zijn de gevolgen van schreeuwen tegen je kind?

• Schreeuwen gebeurt vaak uit onmacht en is agressief en intimiderend. Het maakt kinderen bang. Als dit regelmatig voorkomt kunnen ze zich voor emoties af gaan sluiten, om zichzelf te beschermen.

• Het is wetenschappelijk bewezen dat een opvoeding met veel geschreeuw neurologische impact heeft op de hersenen. Het gevolg van schreeuwen is, onder andere, dat het alarmsysteem wordt geactiveerd en cortisol wordt vrijgegeven, met mogelijk vergaande gevolgen op de ontwikkeling en het gedrag van een kind zoals eerder uitgelegd.

• Kinderen zien jou als ouder als voorbeeld, je bent een rolmodel. Wanneer je als ouder regelmatig uit de slof schiet en je geen beheersing hebt over je gedrag, zal je kind leren dat schreeuwen een normale reactie is. En de kans is groot dat ze dat gaan kopiëren wanneer ze zelf boos zijn of stress ervaren.

Tips om te stoppen met schreeuwen

• Voorkom stressvolle situaties.
• Werk aan je eigen stress-tolerantie.
• Weet wanneer je sneller getriggerd bent.
• Neem een time out als de frustraties toch oplopen, om schreeuwen tegen je kind te voorkomen.
• Maak een lijst met uitspraken, die je wel tegen je kind kunt zeggen.
• Weet wat een kind van deze leeftijd aan kan.
• Gebruik een zachte stem.
• Foutje maken mag, je bent ook maar een mens, maar lees de 3e alinea over het stress-systeem van kinderen dan wel nog maar eens 😉
• Lach veel, samen met je kinderen, heb elkaar lief en knuffel veel, dat ontstresst en kan helpen voorkomen dat de emmer overstroomt!

Wil jij ondersteuning bij het omgaan met je eigen boosheid, woede en agressie?

Aan de slag met jezelf? Zodat je inzicht krijgt in jezelf en handvaten om minder ontvlambaar te reageren in het dagelijks leven en in contact met anderen? Behoefte aan meer zelfcontrole? Onze collega’s van Partners in Welzijn i.s.m. MEE Zuid-Limburg hebben een passend aanbod voor je!

Op dinsdag 16 januari 2024 verzorgen Lara Janssen (maatschappelijk werker bij Partners in Welzijn) en Peter Westhovens (consulent/cliëntondersteuner bij MEE Zuid-Limburg) gratis een live webinar genaamd ‘Kort lontje?’ In dit webinar geven zij informatie over en tips bij boosheid, woede en agressie. Klik hier om je aan te melden.

Leestips

• Kinderen die getuige zijn van huiselijk geweld (NJI)
• Lange termijngevolgen stress op kinderen (Augeomagazine)
• Uit de schaduw van de ander | training voor slachtoffers van huiselijk geweld (Opgroeienin046.nl)

bron: eoswetenschap.eu, augeo.nl, opvoedadvies.nl, ikbenalgroot.nl

Vragen? Contact?

Heb je naar aanleiding van dit artikel een vraag? Wil je graag met iemand in contact komen omdat je vragen of zorgen hebt? Bel of stuur een whatsapp-bericht naar het CJG 046-8506910 of mail naar info@cjg-wm.nl en we zorgen dat jouw vraag op de juiste plek terecht komt.

Geplaatst op 13 december 2023 | Categorie Baby's, Jongeren, Peuter, Schoolkind